Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ (Α.Ο.)

Ας κλείσουμε τα μάτια και ας φανταστούμε ότι στο ένα μας χέρι κρατάμε ένα πλαστικό πορτοκάλι και στο άλλο μας χέρι ένα αληθινό πορτοκάλι. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε πολύ εύκολα ποιο είναι το πλαστικό και ποιο το πραγματικό, χωρίς να το δούμε! Το αναγνωρίζουμε από την υφή, από την μυρωδιά, από το βάρος του, από το αν είναι σκληρό ή μαλακό, από την θερμοκρασία κλπ. Για όλες αυτές τις πληροφορίες είναι υπεύθυνη η Αισθητηριακή μας Ολοκλήρωση.

Για τους περισσότερους ανθρώπους η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση  (Α.Ο.) αναπτύσσεται ομαλά μέσα από το παιχνίδι και τις ελεύθερες δραστηριότητες κατά την παιδική ηλικία. Η ικανότητα του σχεδιασμού μίας κίνησης, της επεξεργασίας των αισθητηριακών ερεθισμάτων, της συγκέντρωσης, της οργάνωσης και της οργανωμένης εκτέλεσης, έρχονται αυτόματα στα παιδιά ως μία φυσική εξέλιξη της ωρίμανσης του εγκεφάλου.

Πιο συγκεκριμένα, η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι η ικανότητα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) να οργανώνει, και να επεξεργάζεται τις αισθητήριες πληροφορίες που μεταφέρονται στον εγκέφαλο μέσα από τα μάτια, το δέρμα, τα αυτιά, τους μυς, το στόμα, την μύτη, τις αρθρώσεις κλπ και να τις χρησιμοποιεί κατάλληλα για να παράγει κατάλληλες προσαρμοστικές αντιδράσεις του σώματος στο περιβάλλον.  (Ayres, 1989 στο Case-Smith, 1998˙Horrowitz&RÖst, 2007)

Για παράδειγμα, ας φανταστούμε ότι ο Γιάννης θέλει να φορέσει το καπέλο του. Πως θα τον βοηθήσει η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση για αυτό;

• Ο Γιάννης χρησιμοποιεί τα μάτια του για να το εντοπίσει.
• Ο Γιάννης χρησιμοποιεί τους μυς και τις αρθρώσεις του για να νιώσει ακριβώς που βρίσκεται το καπέλο του.
• Καθώς κινείται το χέρι του επάνω και προς το καπέλο του, αυτόματα, οι ισορροπιστικές αντιδράσεις του τον βοηθούν να ισορροπεί και να αναπροσαρμόζει τις κινήσεις του.
• Η αίσθηση της αφής τον ενημερώνει ότι κρατάει το μπροστινό μέρος του καπέλου χωρίς απαραίτητα να το βλέπει.
• Οι μυς και οι αρθρώσεις του τον ενημερώνουν ότι έχει κλείσει με την απαραίτητη δύναμη τα δάχτυλα του σταθεράστο καπέλο. Και μετακινεί προς τα πάνω το καπέλο τοποθετώντας το επάνω στο κεφάλι του με την κατάλληλη δύναμη και χωρίς να βλέπει (κινητικός σχεδιασμός).
• Η αίσθηση της αφής του Γιάννη του επιτρέπει να γνωρίζει ότι φόρεσε το καπέλο, το τοποθέτησε στο κεφάλι του.
• Οι μυς και οι αρθρώσεις του αυχένα αντιλαμβάνονται την αλλαγή του μικρού βάρους που προστέθηκε με το καπέλο και αποδέχονται την νέα κατάσταση.

Σε αντίθεση με τα προηγούμενα,  η Διαταραχή της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης ή Ρύθμισης είναι μια διαταραχή κατά την οποία οι αισθητηριακές πληροφορίες  δεν οργανώνονται κατάλληλα στον εγκέφαλο και αυτό μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα στην ανάπτυξη, στην κίνηση, στη μάθηση, στην επικοινωνία, στην κοινωνικοποίηση, στην οργάνωση, στην προσαρμογή, στην επεξεργασία της πληροφορίας, στη συμπεριφορά του ατόμου και γενικότερα στην ανεξαρτητοποίηση του ατόμου.

Στο παράδειγμα με τον Γιάννη, αν ο Γιάννης είχε κάποια διαταραχή στην Αισθητηριακή του Ολοκλήρωση ίσως να μην μπορούσε να εντοπίσει το καπέλο, ίσως να το έπιανε με υπερβολική δύναμη και να το τσαλάκωνε, ίσως ο σχεδιασμός της κίνησης του για να το τοποθετήσει στο κεφάλι του να μην ήταν σωστός και να το έβαζεμε πολύ δύναμη, ίσως να μην ανεχόταν το μικρό σφίξιμο που προκαλεί στο κεφάλι το καπέλο κλπ Βλέπουμε λοιπόν ότι στην ουσία η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι η βάση και οι πυλώνες επάνω στους οποίους θα στηριχτεί όλο το οικοδόμημα της ανάπτυξης ενός ανθρώπου .

Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ
Τέλος, η Θεραπευτική Παρέμβαση Της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, είναι μια μέθοδος που αποσκοπεί στη βελτίωση της αισθητηριακής επεξεργασίας μέσα από δραστηριότητες που προσφέρουν αισθητηριακά ερεθίσματα. Έτσι ώστε, μέσα από αυτές τις δραστηριότητες τα ερεθίσματα να καταγραφούν και να μορφοποιηθούν με πιο αποτελεσματικό τρόπο.  
Η παρέμβαση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης ξεκίνησε από την Εργοθεραπεύτρια DrA.J. Ayres, τη δεκαετία του εξήντα. Είναι μία μέθοδος παρέμβασης που απευθύνεται σε παιδιά με διαταραχές της αισθητηριακής επεξεργασίας, που παρουσιάζουν δυσκολίες στη μάθηση και την απόδοσή τους στις καθημερινές  δραστηριότητες (Ayres, 1972 στο Case-Smith, 1998).

Οι βασικές αρχές αυτής της παρέμβασης είναι οι εξής:
Η πρώτη από τις βασικές αρχές, μας λέει ότι η δυνατότητα του ατόμου για μάθηση, εξαρτάται από την ικανότητά του να λαμβάνει τις αισθητηριακές πληροφορίες από το περιβάλλον και από το σώμα του, να τις επεξεργάζεται και να τις ενοποιεί στο νευρικό σύστημα και να τις χρησιμοποιεί για να σχεδιάζει και να οργανώνει τη συμπεριφορά του.

Η δεύτερη αρχή μας μιλάει για το τι συμβαίνει όταν υπάρχει διαταραχή. Όταν το άτομο παρουσιάζει διαταραχή στην επεξεργασία και ολοκλήρωση των αισθητηριακών ερεθισμάτων, τότε διαταράσσεται η οργάνωση και η εκτέλεση της συμπεριφοράς του και αυτό επηρεάζει τη μάθησή του, την κίνηση και την γενικότερη επίδοση του.

Η τρίτη αρχή, έχει να κάνει με την παρέμβαση. Μας λέει ότι η παροχή ευκαιριών για ενισχυμένη αισθητηριακή εισροή, μέσα πάντα σε ένα πλαίσιο δραστηριότητας που έχει νόημα για το άτομο και ενώ το άτομο συνεχώς οργανώνει προσαρμοστική συμπεριφορά, θα έχει ως αποτέλεσμα να βελτιώσει την ικανότητα του νευρικού συστήματος για επεξεργασία και οργάνωση των αισθητηριακών ερεθισμάτων. Αυτό με τη σειρά του θα βελτιώσει τη μάθηση του ατόμου σε γνωστικό και κινητικό επίπεδο.

ΤΟ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΟΙ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΜΑΣ)
Οι αισθήσεις μας, μας επιτρέπουν να βιώνουμε και να απαντάμε στο περιβάλλον μας. Για να βιώσουμε το ηλιοβασίλεμα πρέπει να το κοιτάξουμε , όταν νιώθουμε κρύο φοράμε μια ζακέτα, όταν μυρίζουμε καπνό, απαντάμε στο περιβάλλον βγαίνοντας έξω από το σπίτι. Όταν οι αισθήσειςμας δουλεύουν μαζί  με τον κατάλληλο τρόπο  μας προστατεύουν (πχ καπνός), αλλά μας επιτρέπουν να απολαμβάνουμεκαι το περιβάλλον (πχ ηλιοβασίλεμα). Οι 5 μας αισθήσεις που οι περισσότεροι γνωρίζουμε είναι:

•    Όραση- Οπτικό Σύστημα
•    Ακοή– Ακουστικό Σύστημα
•    Αφή– Απτικό Σύστημα
•    Οσμή – Οσφρητικό Σύστημα
•    Γεύση– Γευστικό Σύστημα

Υπάρχουν και άλλες 2 αισθήσεις που δεν είμαστε και τόσο εξοικειωμένοι με αυτές και δεν τις γνωρίζουμε όπως τις υπόλοιπες. Το Αιθουσαίο και το Ιδιοδεκτικό σύστημα που θα αναλυθούν παρακάτω:

Το μοντέλο της Α.Ο. βασίζεται σε τρεις απαραίτητες αισθήσεις οι οποίες είναι σημαντικές για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη ενός παιδιού. Οι τρεις αυτές αισθήσεις είναι:
1. η ΑΠΤΙΚΗ, που έχει διπλό ρόλο. Το ρόλο της Προστασίας (π.χ. τραβάμε το χέρι μας από το καυτό μάτι της κουζίνας) και το ρόλο της Διάκρισης (π.χ. αναζητούμε μέσα στην κασετίνα μας την ξύστρα, ενώ παράλληλα κοιτάμε τον πίνακα).  Είναι ένα σημαντικό σύστημα γιατί ευθύνεται για την ανάπτυξη της συνεκτικότητας του σώματος, λεπτές δεξιότητες, σχεδιασμό κίνησης και αίσθηση άνεσης με τα χάδια και τα αγγίγματα.Το γράψιμο είναι ένα καλό παράδειγμα δραστηριότητας που περιλαμβάνει πολλές συγκεκριμένες απτικές αισθήσεις.
2. η ΑΙΘΟΥΣΑΙΑ, παρέχει πληροφορίες σχετικές με τη μετακίνηση και την θέση του κεφαλιού. Η επεξεργασία των αιθουσαίων ερεθισμάτων μας βοηθά να διατηρήσουμε το μυϊκό μας τόνο, την ισορροπία, ρυθμίζει τις κινήσεις των ματιών σε σχέση με τη θέση και την κίνηση του κεφαλιού, συμβάλλει στον συντονισμό των κινήσεων των μελών του σώματός μας, δίνει πληροφορίες για τη θέση και την κίνηση των μερών του σώματος σε σχέση με τη θέση του κεφαλιού (αν κινούμαστε ή όχι, πόσο γρήγορα κινούμαστε και σε ποια κατεύθυνση). Χωρίς επαρκή επεξεργασία των αιθουσαίων ερεθισμάτων θα μας ήταν ιδιαίτερα δύσκολο ν’ ανεβούμε και να κατεβούμε μια σκάλα, να κάνουμε ποδήλατο, ν’ ασχοληθούμε με κάποιο άθλημα ή παιχνίδι π.χ. ποδόσφαιρο, σκοινάκι.
3. η ΙΔΙΟΔΕΚΤΙΚΗ, δίνει την αίσθηση του πού βρίσκεται το σώμα μας στον χώρο, τα όρια του σώματός μας, την δύναμη και το εύρος της κίνησης παίρνοντας πληροφορίες από τους μυς, του τένοντες και τους συνδέσμους. Η ιδιοδεκτική αίσθησή μας δεν μπορεί να λειτουργήσει από μόνη της αλλά χρειάζεται το απτικό και το αίθουσα σύστημα. Κλείστε τα μάτια σας και υψώστε τα χέρια σας στον αέρα. Γνωρίζετεακριβώς που είναι τα χέρια σας χωρίς να τα βλέπετε από τις πληροφορίες που λαμβάνετε από τους μυς και τις αρθρώσεις των χεριών σας για την θέση που βρίσκονται. Επίσης, το γράψιμο, η δακτυλογράφηση και η οδήγηση του αυτοκινήτου είναι όλα παραδείγματα δραστηριοτήτων που απαιτούν καλή ιδιοδεκτικότητα.

Αυτές οι επτά αισθήσεις μας δουλεύουν μαζί για να μας βοηθούν να καταλαβαίνουμε και να ελισσόμαστε στο περιβάλλον μας. Για παράδειγμα, για να ανοίξουμε μια πόρτα:
1.    Την κοιτάμε (οπτικό σύστημα).
2.    Τοποθετούμε το χέρι μας στο πόμολο (οπτικό και απτικό σύστημα).
3.    Σφίγγουμε το πόμολο με την απαιτουμένη πίεση και το γυρνάμε (απτικό και ιδιοδεκτικό σύστημα).
4.  Τραβάμε για να ανοίξουμε την πόρτα με την κατάλληλη δύναμη (αιθουσαίο, ιδιοδεκτικό, οπτικό και απτικόσύστημα). Αν η πόρτα είναι χαλασμένη πιθανόν να ακούσουμε ότι τρίζει (ακουστικό σύστημα).
5.    Περνάμε την πόρτα προσέχοντας το μικρό υπερυψωμένο σκαλοπατάκι (αιθουσαίο, ιδιοδεκτικό και οπτικό σύστημα).

Αν δεν μεταφερθεί στον εγκέφαλο με τον απαραίτητοτρόπο ηαισθητηριακήπληροφορίατότεπιθανόν:
•    Να κουτουλήσουμε στην πόρτα
•    Να σκοντάψουμε
•    Να μη είμαστεικανοί να ανοίξουμε την πόρτα
•    Να χτυπηθούμε από την πόρτα
•    Να μην έχουμε την απαραίτητη ισορροπία για να υπερπηδήσουμε το σκαλοπατάκι

(Arnwine, 2005˙Polatajko&Cantin, 2010)

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ
Πριν φυσικά να γίνει η παρέμβαση θα προηγηθεί η αξιολόγηση του παιδιού. Εάν υπάρχουν ενδείξεις ότι ένα παιδί αντιμετωπίζει κάποια διαταραχή στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση, θα πρέπει να αξιολογηθεί από εξειδικευμένο στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση Εργοθεραπευτή. Βασιζόμαστε κυρίως στην παρατήρηση (clinical observations).Η βασική αρχή που θα στηριχτούμε είναι: «Βλέπω κίνηση σκέφτομαι αίσθηση» (Ayres, 1972 στο Case-Smith, 1998).
Η εφαρμογή ενός προγράμματος Α.Ο. στοχεύει στην ωρίμανση του Κ.Ν.Σ. και όχι τόσο στην εκπαίδευση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Στόχος είναι να αποκαλύψει τις δεξιότητες του παιδιού, μειώνοντας σταδιακά τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές και αποβλέποντας σε μια μακροπρόθεσμη βελτίωση των δεξιοτήτων του και τη λειτουργικότερη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του , να βοηθήσουμε το παιδί στο συντονισμό και στον έλεγχο της αισθητηριακής πληροφορίας και να βοηθήσουμε το παιδί να αναπτύξει μια πιο οργανωμένη αντίδραση στο αισθητηριακό ερέθισμα.

Για να εφαρμοστεί το μοντέλο της Α.Ο. προϋποθέτει την:
• Ύπαρξη ενός δομημένου αισθητηριακού περιβάλλοντος που δίνει έμφαση στο ιδιοδεκτικό, αιθουσαίο και απτικό σύστημα. Η Ayres προσδιόρισε το περιβάλλον ως το στοιχείο κλειδί για την εφαρμογή του μοντέλου της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης. Είναι ένα  «νατουραλιστικό» περιβάλλον που έχει φυσικούς ρυθμούς και επιτρέπει τις σωματικές δραστηριότητες όπως το τρέξιμο, το άλμα, τη ταλάντευση, και την αναρρίχηση. Η Ayres προσπαθούσε να δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να εμπλακούν σε πολυαισθητηριακές δραστηριότητες με σκοπό να επιτύχει την ηρεμία, την επαγρύπνηση, την πρόκληση, την οργάνωση και τη διασκέδαση τους.  
• Ύπαρξη ειδικού εξοπλισμού όπως ο αιωρούμενος εξοπλισμός, οι λεγόμενες κούνιες σε διάφορα σχήματα και με πολλά και διαφορετικά υλικά, έτσι ώστε το παιδί να μπορεί να χρησιμοποιεί το σώμα του και να παίρνει αισθητηριακά ερεθίσματα αιθουσαίου τύπου, τραμπολίνα, βαρέλια για να μπαίνουν μέσα, ρολά, στρώματα και μέρη που σκαρφαλώνει το παιδί για ιδιοδεκτικά ερεθίσματα και υφάσματα, αφρός, φακές, μακαρόνια, δαχτυλομπογιές, πλαστελίνες, κ.α. για ερεθισμό του απτικού συστήματος. (Silberberg, 2009).
• Ύπαρξη εσωτερικού κινήτρου του παιδιού.
• Η παρέμβαση να γίνεται μέσω του παιχνιδιού για να νιώθει πιο ευχάριστα το παιδί και να επιθυμεί να εμπλακεί.
• Η Παρέμβαση να είναι  κατευθυνόμενη από το παιδί (παιδοκεντρική θεραπεία). Το παιδί με χαρά παίρνει μέρος στην παρέμβαση.Η παρέμβαση είναι βασισμένη στις δυνατότητες και όχι στις αδυναμίες του παιδιού.
• Το παιδί πρέπει να είναι ενεργητικό, πρέπει να κάνει προσαρμοστικές αντιδράσεις για να θεωρήσουμε ότι όντως ενεργοποιείται το νευρικό του σύστημα και μαθαίνει. Τα ερεθίσματα ελέγχονται συνεχώς από το θεραπευτή, ανάλογα με τις αντιδράσεις του ατόμου, πρέπει δηλαδή ο θεραπευτής να είναι συνεχώς σε εγρήγορση, για το τι συμβαίνει στο άτομο. (Miller –Kuhaneck, 2004 ˙ Polatajko & Cantin, 2010)

Η μέθοδος της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης είναι χρήσιμη και απευθύνεται σε παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες, σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας), σε παιδιά που ανήκουν στο Φάσμα του Αυτισμού, σε παιδιά με διαταραχή του συντονισμού των κινήσεων, σε παιδιά με Δυσπραξία, σε παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς κ.λ.π  (Horrowitz & RÖst, 2007)

 

Η Μέθοδος της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης μπορεί να βοηθήσει στην ερμηνεία αρκετών συμπεριφορών και να προτείνει στρατηγικές για την αντιμετώπιση τους. Αποτελεί ένα βασικό και απαραίτητο κομμάτι από το πάζλ των διαφόρων προγραμμάτων παρέμβασης που μπορεί να συμμετέχει ένα παιδί.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Horrowitz, L. &RÖst, C. (2007). Helping Hyperactive kids – a sensory integration approach. Hunder House Publishers : USA
Arnwine, B. (2005). Starting Sensory Integration Therapy. Future Horizons : USA
Miller-Kuhaneck, H. (2004). Autism: A Comprehensive Occupational Therapy Approach (2nd ed.) USA: American Occupational Therapy Association Press
Polatajko, H. J., & Cantin, N. (2010). Exploring the effectiveness of occupational therapy interventions, other than the  sensory integration approach, with children and adolescents experiencing difficulty processing and integrating sensory information. American Journal of Occupational Therapy, 64, 415–429.
Silberberg, B. (2009). The Autism and ADHD Diet:A Step-by-Step Guide to Hope and Healing by Living Gluten Free and Casein Free (GFCF) and Other Interventions. USA: Sourcebooks, Inc.
Case-Smith, J. (1998). Pediatric Occupational Therapy and Early Intervention (2nd ed.). USA : Butterworth-Heinemann