ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΚΟΙΝΩΝΩΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ - ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ

Τα παιδιά με αυτισμό έχουν έλλειμμα στον τομέα της Κοινωνικής κατανόησης, αδυνατούν να σκεφτούν και να ενεργήσουν με κατάλληλο τρόπο, ώστε να επιτύχουν στην κοινωνική αλληλεπίδραση με τους άλλους και να δημιουργήσουν σχέσεις µε συνομηλίκους ή άλλους ανθρώπους. Ωστόσο, η κοινωνική αλληλεπίδραση αποτελεί μια θεμελιώδη αρχή στην ζωή μας. Καθημερινές καταστάσεις και γεγονότα μας ωθούν να αλληλεπιδράσουμε με τους άλλους. Όμως τα παιδιά με αυτισμό δεν ενεργούν καταλλήλως στις κοινωνικές καταστάσεις και αυτό γιατί αδυνατούν να καταλάβουν πως οι άλλοι μπορεί να έχουν διαφορετική σκέψη από αυτά, θεωρούν πως οι ενέργειες των άλλων συμβαίνουν δίχως νόημα, σκοπό και λογική. Αδυνατούν να κατανοήσουν πως οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να έχουν την δική τους σκέψη, τα δικά τους συναισθήματα, τις δικές τους απόψεις.

Συνεπώς οι κοινωνικές καταστάσεις γίνονται μη προβλέψιμες για τα παιδιά με αυτισμό, μπορεί να τα προκαλέσουν σύγχυση και να τα οδηγήσουν σε κοινωνική απομόνωση και στην έλλειψη ευκαιριών για συμμετοχή σε δραστηριότητες του κοινωνικού κόσμου.  Κατά συνέπεια στον Αυτισμό οι κοινωνικές δεξιότητες «μαθαίνονται» και δεν είναι μέρος μιας δοκιμασίας ωρίμανσης όπως συμβαίνει σε παιδιά με φυσιολογική ανάπτυξη.

 

Μια σύγχρονη προσέγγιση για τη διδασκαλία κοινωνικών συμπεριφορών αποτελούν οι Κοινωνικές Ιστορίες (Social Stories) που αναπτύχθηκαν από την Carol Gray,  η οποία έπειτα από την εικοσαετή προσωπική της εμπειρία, δουλεύοντας άμεσα και σε συνεργασία με παιδιά με αυτισμό και σύνδρομο Άσπεργκερ  έχει θέσει τις κατευθυντήριες γραμμές για την δημιουργία των κοινωνικών ιστοριών. Η δημιουργία των οποίων βασίστηκε στην  ανατροφοδότηση της από τους γονείς, τους δασκάλους καθώς και τα ίδια τα παιδιά. (Carol Gray,2010)

Τι είναι η Κοινωνική ιστορία;
Μια Κοινωνική Ιστορία περιγράφει μια κοινωνική κατάσταση, όπως την αντιλαμβάνεται το συγκεκριμένο άτομο με αυτισμό και όχι ένα φυσιολογικό άτομο, γι’ αυτό η χρήση της μπορεί να αποβεί ωφέλιμη και για τις δύο πλευρές, αφού βοηθά τόσο το ίδιο το άτομο με αυτισμό όσο και τα τυπικά αναπτυσσόμενα άτομα να κατανοήσουν την οπτική και τον μοναδικό τρόπο που ένα άτομο με αυτισμό αντιλαμβάνονται την κοινωνική πραγματικότητα(Αλευρά,2007)
Οι κοινωνικές ιστορίες στοχεύουν όχι μόνο στο να αναπτύξουν τα άτομα με αυτισμό κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες αλλά και στην ανάπτυξη της κοινωνικής κατανόησης. Στόχος των κοινωνικών ιστοριών είναι να μοιραστούν πληροφορίες σχετικά με: το «πότε», το «που» λαμβάνει μια κατάσταση χώρα, «ποιος» εμπλέκεται, «που» συμβαίνει και «γιατί». (Marie Howley, Eileen Arnold, 2005)
Η κοινωνική κατανόηση εξαρτάται από τους έκδηλους αλλά και τους σιωπηρούς κοινωνικούς κανόνες, που διέπουν τις καθημερινές κοινωνικές συναλλαγές. Οι κοινωνικές ιστορίες παρέχουν στα άτομα με αυτισμό χαμένες πληροφορίες σχετικά με την προοπτική των άλλων και σχετικά με τα κοινωνικά συνθήματα. Η παροχή των πληροφοριών που λείπουν βοηθά να διευκρινιστεί το σύνολο της κοινωνικής εικόνας. Οι κοινωνικές ιστορίες παρέχουν ακριβείς κοινωνικές πληροφορίες, επιτρέποντας έτσι την πρόσβαση στα μυστικά γύρω από την κοινωνική αλληλεπίδραση και σε πρακτικά απτές κοινωνικές πληροφορίες. Η εστίαση στην παροχή ελλιπών ή κρυφών πληροφοριών σε άτομα με αυτισμό που κάνει την προσέγγιση της κοινωνικής ιστορίας διαφορετική από τις άλλες προσεγγίσεις των κοινωνικών δεξιοτήτων. (Marie Howley, Eileen Arnold, 2005)

Ποιοι μπορεί να ωφεληθούν από μια Κοινωνική ιστορία;
Κοινωνικές ιστορίες αποτελούν καταπληκτικά εργαλεία για τη διδασκαλία των κοινωνικών δεξιοτήτων σε όλα τα παιδιά και ενήλικες με ειδικές ανάγκες. Όποιος έχει δυσκολία σε μια κοινωνική κατάσταση μπορεί να επωφεληθεί από τη χρήση της Κοινωνικής ιστορίας. Εφαρμόζονται ιδιαίτερα στην εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων στα άτομα με αυτισμό και ιδιαιτέρως στα άτομα με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας.

Που μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια κοινωνική ιστορία;
Κοινωνικές ιστορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εισάγουν αλλαγές και νέες ρουτίνες στο σχολείο, αλλά και στο σπίτι, για να εξηγήσουν τα αίτια της συμπεριφοράς των άλλων και να διδάξουν κοινωνικές δεξιότητες. (Kathleen Ann Quill,1995)

• Προετοιμάζουν το παιδί για νέα γεγονότα και εμπειρίες, π.χ., οικογενειακές διακοπές, επίσκεψη στον γιατρό
• Για να του διδάξουν μια θετική συμπεριφορά, π.χ.. ψώνια με την μαμά στο σούπερ μάρκετ
• Για να του διδάξουν μια νέα δεξιότητα, π.χδεξιότητα αυτόνομης διαβίωσης.. Πώς να πλύνει τα χέρια του
• Διδάσκουν συγκεκριμένες κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες.
• Θα βοηθήσει στη διαχείριση της αλλαγής.
• Μειώνουν το άγχος.
• Βοηθούν στη διαχείριση επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές.
• Βοηθούν να αντιμετωπίσουν τα σχολικά προγράμματα.

 

Πως γράφουμε μια κοινωνική ιστορία;

Οι Κοινωνικές Ιστορίες περιέχουν τους εξής τύπους προτάσεων (Neil Nicoll) :

Περιγραφικές: Τι πρόκειται να συμβεί;

Περιγράφουν μία αληθινή κατάσταση, ποιος κάνει τι και γιατί, είναι αντικειμενικές και δεν υποθέτουν τις αντιδράσεις του ατόμου.

Για παράδειγμα: «Οι άνθρωποι μερικές φορές κλαίνε όταν αισθάνονται λυπημένοι "

Καθοδηγητικές Προτάσεις: Τι πρέπει να κάνω;

Περιγράφουν μία αντίδραση ή ένα σύνολο εναλλακτικών αντιδράσεων. Οι Καθοδηγητικές προτάσεις  συχνά αρχίζουν με τις λέξεις:

«Μπορώ να .......», "Θα το κάνω .......»

Για παράδειγμα: "Όταν οι άνθρωποι κλαίνε μπορώ να δώσω στην μαμά ή τον δάσκαλος μια αγκαλιά».

Προτάσεις Προοπτικής: Πώς μπορώ εγώ ή οι άλλοι να αισθάνονται;

Οι προτάσεις προοπτικής περιγράφουν τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα του ατόμου και των άλλων στην δεδομένη κατάσταση.

Για παράδειγμα: «Σύντομα το κλάμα θα σταματήσει και όλοι θα είναι ευχαριστημένοι και πάλι".

Οι περισσότερες κοινωνικές ιστορίες έχουν μια αναλογία δύο έως πέντε περιγραφικών ή προοπτικών προτάσεων για κάθε καθοδηγητική πρόταση. Οι Κοινωνικές ιστορίες εξατομικεύονται για το πρόσωπο και  σχετίζονται με τη ζωή του ατόμου
                          

Τα βήματα για την δημιουργία μιας Κοινωνικής Ιστορίας

1. Προσδιορισμός Θέματος (Σοφία Μαυροπούλου)

• Προετοιμασία για δύσκολες καταστάσεις
• Διδασκαλία νέων δεξιοτήτων
• Πρόληψη αρνητικών αντιδράσεων
• Επιβεβαίωση επιτυχίας

2. Συλλογή πληροφοριών για το άτομο και την κοινωνική κατάσταση

• Που, Ποτε, Ποιος, Τι, Γιατί
• Παρατήρηση
• Συνεντεύξεις

3. Γράψιμο της Ιστορίας

• Σύντομη
• Δομή: Εισαγωγή, Κύριο Μέρος, Συμπέρασμα
• Μόνο σχετικές πληροφορίες
• Α΄ ή γ΄ πρόσωπο
• Θετική διατύπωση (δηλαδή, όπου είναι δυνατόν, να περιγράφεται τι πρέπει να γίνει, όχι ό, τι δεν θα έπρεπε)
• Ακρίβεια στην έκφραση(Αποφύγετε να χρησιμοποιήσετε λέξεις που μπορεί να προκαλέσουν άγχος ή αγωνία)
• Ενδιαφέροντα και προτιμήσεις του ατόμου με αυτισμό
• Προσαρμογή στο στυλ μάθησης του ατόμου με αυτισμό: φωτογραφίες/ εικόνες(Επιλέξτε κατάλληλες για την ηλικία φωτογραφίες, σύμβολα εικόνων ή σχεδίων με κείμενο για να βοηθηθούν οι άνθρωποι που έχουν δυσκολία στην ανάγνωση ή για τα μικρότερα παιδιά)
• Τήρηση της αναλογίας των προτάσεων

Για όποιον ενδιαφέρεται για λεπτομέρειες σας συστήνω το: Carol Gray,2010,The New Social Story Book, Future Horizons,USA
Και μια από τις πιο αξιόλογες σελίδες για να διαβάσετε και να γράψετε τις δικές σας κοινωνικές ιστορίες δωρεάν  είναι η ακόλουθη:
https://storybird.com/search/books/?q=social+stories

Ποια είναι τα συμπεράσματα από την χρήση κοινωνικών ιστοριών;
Έρευνες έχουν αποδείξει αποτελεσματική την χρήση των κοινωνικών ιστοριών σε παιδιά με αυτισμό. Συγκεκριμένα έχουν µέσω των κοινωνικών ιστοριών αυξήθηκαν τέσσερις κοινωνικές δεξιότητες: οι συµπεριφορές χαιρετισµού, η συµµετοχή σε παιχνίδι, η ερώτηση σε άλλο παιδί για το τι θέλει να παίξει και η επιλογή ενός παιδιού για παιχνίδι. Επίσης οι κοινωνικές ιστορίες χρησιμοποιήθηκαν επιτυχώς για να µειώσουν τις υπερβολικές εκρήξεις θυµού και το επίπεδο άγχους που βίωναν τα παιδιά µε αυτισµό Αξίζει ωστόσο να επισημάνουμε πως δεν είναι δυνατόν όλες οι καταστάσεις, οι οποίες πιθανόν να δυσκολεύουν το παιδί µε αυτισµό, να περιγραφούν από µια ιστορία (Μαμέλη,2008)

Παραδείγματα Κοινωνικών ιστοριών
Ακολουθούν μερικά παραδείγματα κοινωνικών ιστοριών  
Κοινωνικές ιστορίες με τίτλο «Ταξίδι στο μανάβικο» και «Είναι εντάξει να μην νικώ»

Στην διεύθυνση http://www.autismhellas.gr/el/Didaskalia.aspx
θα βρείτε δυο παραδείγματα ελληνικών κοινωνικών ιστοριών με τίτλο:
1η Κοινωνική ιστορία: «Πως συμπεριφέρομαι στην κυρία μου.», 2η Κοινωνική ιστορία: «Πότε μπορώ να μιλάω στην τάξη.»

Στην διεύθυνση http://www.child-behavior-guide.com/support-files/free-social-stories-01.pdf θα βρείτε την κοινωνική ιστορία με τίτλο «Πηγαίνοντας στο μανάβικο»

Στην διεύθυνση http://www.child-behavior-guide.com/support-files/free-social-stories-05.pdf  θα βρείτε την κοινωνική ιστορία με τίτλο «Πηγαίνοντας στον γιατρό»

Στην διεύθυνση http://www.child-behavior-guide.com/support-files/free-social-stories-02.pdf θα βρείτε την κοινωνική ιστορία με τίτλο «Πηγαίνοντας στο σχολείο»

Στην διεύθυνση:http://supportingautismspectrum.weebly.com/uploads/7/3/2/4/7324834/staying_in_the_classroom.pdf θα βρείτε την κοινωνική ιστορία με τίτλο «Μένοντας στην τάξη»

Στην διεύθυνση: http://supportingautismspectrum.weebly.com/uploads/7/3/2/4/7324834/waiting_to_talk.pdf θα βρείτε την κοινωνική ιστορία με τίτλο «Περιμένω για να μιλήσω»

Τα παραπάνω παραδείγματα ίσως αποτελέσουν έναυσμα για τις δικές σας Κοινωνικές ιστορίες.

Βιβλιογραφία
Carol Gray,2010,The New Social Story Book, Future Horizons,USA
Marie Howley, Eileen Arnold,2005, Revealing the Hidden Social Code: Social Stories (TM) for People with Autistic Spectrum Disorders, Jessica Kingsley Publishers,UK
Αλευρά Όλγα,2007, Κοινωνικές Ιστορίες στο Η κοινωνική ένταξη σε σχολείο και η μετάβαση σε χώρο εργασίας για τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού:Θεωρητικά ζητήματα και εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, Επιμέλεια Σοφία Μαυροπούλου, Εκδόσεις Γράφημα, Θεσσαλονίκη
Kathleen Ann Quill, 1995, Teaching Children with Autism: Strategies to Enhance Communication and Socialization, Cengage Learning, USA
Μαμέλη, 2008, «Πρόγραµµα παρέµβασης για την ενίσχυση της αλληλεπίδρασης διδύµων µε αυτισµό µέσω της χρήσης του παιχνιδιού», Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Οικονοµικών και Κοινωνικών Επιστηµών, Τµήµα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής, Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ειδίκευση Ειδικής Αγωγής,Θεσσαλονίκη